تاویل سهروردی از حقیقت حب در قرآن

در میان حکمای مسلمان، شیخ اشراق از نخستین کسانی است که با استناد به آیات و روایات، دیگاه های خود را در مسیر دستیابی به حقیقت اعلی قرار داده و سپس حقایقی را که به واسطه مشاهده معنوی به دست آورده، به زبانی رمزی و نمادین بیان کرده است تا تنها اهل معرفت، با رمزگشایی و تفکر عمیق در آنها، به معنای اصلی پی ببرند. وی درباره "حب" و "عشق" نیز به زبان رمز سخن رانده که دیدگاه وی در موارد فراوانی قابل ارجاع به آیات قرآن است. هدف از این پژوهش، اثبات وجود شواهد قرآنی بر آراءِ سهروردی، درباره "حب" و "عشق" ، و تطبیق آن با قرآن است؛ برای این منظور، ابتدا دیدگاه وی در این زمینه بیان شده و سپس با اشاره به آیات قرآنی مربوط به "حب" و "عشق"، به تطبیق این دو دیدگاه و تاویل و تفسیر آیات موجود بر اساس دیدگاه سهروردی پرداخته شده است، تا بدین وسیله یکی دیگر از ابعاد معنوی و تربیتی آثار سهروردی آشکار گردد. سهروردی، عشق را دارای حقیقتی مستقل و آسمانی متعلق به عالم ملکوت می داند که پس از خلقت انسان وارد دنیای مادی شده و به افراد انسان تعلق یافته است. او عشق را نشات گرفته از عقل دانسته و معتقد است عشق مرتبه شدید محبت، و محبت ثمره معرفت است. وی بر این باور است که عشق، تعالی بخش روح انسان و فانی کننده جسم اوست، قدرت عشق تا جایی است که مهار نفس اماره را بدست گرفته، آن را مطیع و فرمان بردار خود می گرداند. به اعتقاد وی عشق در تمام هستی، جاری بوده و نظام جهان بر اساس قهر و محبت انتظام می یابد، او حتی سعادت و شقاوت نفس را نیز بر اساس قهر و محبت تفسیر می کند. بر اساس آیات قرآن، حب امری ازلی، نشات گرفته از ذات حق تعالی است؛ بین انسان و خدا، حب به معنای حقیقی برقرار است، هم خدا محب و دوستدار انسان است و هم انسان محب حق تعالی است؛ معرفت، پایه و اساس حب است، حب در تمام جنبه های زندگی مادی و معنوی انسان جریان دارد. آنچه متعلق حب انسان قرار می گیرد اگر امر خیری باشد، سبب سعادت انسان می شود و اگر امر شری باشد جز شقاوت و بدبختی، ثمری برای انسان نخواهد داشت. اصول دیدگاه های سهروردی تا حد زیادی قابل ارجاع به آیات قرآن است و می توان گفت وی در بیان مبانی خود، تحت تاثیر قرآن بوده است.